مقررات دادرسي عمدتا با اين فرض تدوين شده است كه خوانده از جريان رسيدگي آگاه باشد و در جريان دادرسي شركت كند. دادگاه اصولا نبايد بدون شنيدن مطالب دو طرف دعوا و نيز بررسي دلايل آن‎ها حكمي صادر كند.

گاهي احتمال خطا و اشتباه در آراء و احكام صادره از دادگاه‎ ها وجود دارد. به همين دليل بررسي احكام صادره از دادگاه ها توسط مراجع بالاتر در نظر گرفته شده است تا امكان اصلاح اشتباهات احتمالي فراهم شود و اگر خطايي در حكم صادره وجود دارد اشتباهات احتمالي از همان ابتدا به حداقل ممكن كاهش يابند. به گزارش مجله دلتا گاهي در دعاوي‌ كه مطرح مي‎شود، رأي به ضرر يكي از طرف‎هاي دعوا صادر مي‌شود؛ اما بايد اين نكته را در نظر داشت كسي كه حكم عليه او صادر شده است، مي‌تواند از راه‎هاي مختلف به رأي صادره اعتراض كند.

اعتراض به راي دادگاه

روش‎هاي اعتراض به راي دادگاه به دو شيوه عادي و فوق‎العاده صورت مي‎گيرد. كه اين طرق در تقسيم‎بندي ذيل آمده است:

۱. واخواهي در مورد حكم غيابي صورت مي‌گيرد

۲. تجديد نظرخواهي كه مربوط به آراي حضوري است.

3. فرجام‎خواهي

4. اعاده دادرسي

5. اعتراض شخص ثالث

واخواهي چيست؟

مقررات دادرسي عمدتا با اين فرض تدوين شده است كه خوانده از جريان رسيدگي آگاه باشد و در جريان دادرسي شركت كند. دادگاه اصولا نبايد بدون شنيدن مطالب دو طرف دعوا و نيز بررسي دلايل آن‎ها حكمي صادر كند. لذا در دو حالت ممكن است متهم در دادگاه حضور نداشته باشد:

1. امكان دسترسي به خوانده و آگاه كردن او از جريان دادرسي فراهم نشود.
2. گاهي نيز ممكن است خوانده تمايلي به حضور در دادگاه و پاسخ به دعوا نداشته باشد.

در هر صورت ، رسيدگي نكردن به شكايت خواهان و حتي به تأخير انداختن آن به دليل عدم حضور و اطلاع خوانده از جريان دادرسي جايز و قانوني نيست. بنابراين رسيدگي به دعوا اصولا بايد ادامه ‌يابد، حتي اگر خوانده حاضر نباشد. و طبق قانون هرگاه شخصي كه در مراحل دادرسي حضور نداشته است از صدور حكم عليه خود مطلع شود، حق دارد به آن اعتراض كند. طبق قانون اعتراضي كه خوانده به حكم صادره در غياب وي مي‎كند «واخواهي» ناميده مي‌شود و بايد در همان دادگاهي كه حكم غيابي را ‌صادر كرده است رسيدگي ‌شود.

اعتراض تجديدنظر

در صورتيكه خوانده از دادگاه تجديدنظر درخواست رسيدگي دوباره به پرونده به‌ منظور بررسي اعمال دادگاه بدوي كند و نهايتا اصلاح رأي صادر شده از دادگاه نخستين را بخواهد به اين اعتراض تجديدنظر گفته مي‎شود. در مرحله‌ تجديدنظر، پرونده‌اي كه يك‌بار درباره‌ آن قضاوت شده مجددا مورد قضاوت قرار مي‌‌گيرد. اگر دادگاه تجديدنظر چنين تشخيص دهد كه دادگاه بدوي، رسيدگي‌هاي لازم را به ‌درستي انجام داده، از تكرار آن خودداري مي‌كند. و در مقابل اگر به نظر دادگاه تجديدنظر، رسيدگي دادگاه بدوي اشكال داشته باشد، خود رسيدگي را به نحو صحيح انجام مي‌دهد و رأي شايسته صادر مي‌كند. دادگاه تجديدنظر مي‌تواند كليه‌ اعمالي را كه براي شناسايي واقعيت لازم است انجام دهد. طبق قانون دعاوي مالي كه ارزش آن از سه ميليون ريال بيشتر باشد، احكام صادره در دعاوي غيرمالي و در صورتي ‌كه حكم راجع به اصل دعوا قابل تجديدنظر باشد مي২توان نسبت به احكام فرعي تقاضاي تجديدنظر كرد.

طرق فوق‌العاده مشتمل بر فرجام‎خواهي، اعتراض شخص ثالث و اعاده دادرسي

•  فرجام‎خواهي؛ در صورتيكه متقاضي از دادگاه درخواست كند كه حكم صادره را با موازين شرعي و مقررات قانوني تطبيق داده شود، به اين امر فرجام‎خواهي گفته مي‎شود. بايد به اين نكته توجه داشت كه فرجام‌خواهي يكي از طرق فوق‌العاده‌ اعتراض به آرا است و لذا در هر مورد نمي‌توان از اين روش براي اعتراض استفاده كرد. مهلت فرجام‌خواهي براي اشخاص مقيم ايران ۲۰ روز و براي اشخاص مقيم خارج دو ماه خواهد بود.
•  اعتراض شخص ثالث؛ اگر در خصوص دعوايي، رأيي بر عليه اشخاص ثالثي كه به عنوان طرف‎هاي دعوا دخالت نداشته‎اند صادر شود، مي‌تواند نسبت به آن رأي اعتراض كند. در اين موارد شخص ثالث حق دارد به هرگونه رأي صادره از دادگاه‌هاي عمومي، انقلاب و تجديد نظر اعتراض كند و نسبت به حكم داور نيز كساني كه خود يا نماينده‌ي آنان در تعيين داور شركت نداشته‌اند، مي‌توانند به عنوان شخص ثالث اعتراض كنند.
• اعاده دادرسي؛ يكي ديگر از روش‌هايي است كه اشخاص مي‎توانند از طريق آن به راي صادره از مراجع قضايي اعتراض كنند، هدف از اعاده دادرسي اين است كه دادگاه از رأي قطعي سابق خود بازگردد، چرا كه شاكي مدعي است صدور آن رأي از روي اشتباه بوده و دلايل موجود اجازه نمي‌دهد كه چنين حكمي باقي بماند.